Tarczyca jest gruczołem, który produkuje hormony odpowiedzialne za nasz metabolizm. Niedoczynność tarczycy to schorzenie, którego podłożem jest niedobór hormonów tarczycy. Najczęściej niedoczynność tarczycy jest wynikiem uszkodzenia gruczołu tarczowego przez np.: operacje czy też w efekcie procesu zapalnego typu Hashimoto lub wynika z małej objętości gruczołu. Do jej prawidłowego funkcjonowania potrzebne jest wiele składników, a zaniedbania żywieniowe często prowadzą do niedoborów pokarmowych i tym samym objawów niedoczynności tarczycy. Charakterystycznymi objawami tego stanu najczęściej są:
- szybkie przybieranie na masie ciała
- zaparcia/wzdęcia czasami biegunki
- nietolerancja zimna
- sucha skóra, wypadające włosy, łamliwe paznokcie
- chroniczne zmęczenie, depresja, senność
- problemy z koncentracją, drażliwość
- problemy z zajściem w ciąże
Wyżej wymienione objawy powinny skłonić nas do wizyty u lekarza i diagnostyki w kierunku zaburzeń tarczycy. W celu postawienia dobrej diagnozy należy określić poziom hormonu TSH, fT3, fT4 oraz przeciwciał przeciwtarczycowych anty-TG, anty-TPO. Ważnym elementem diagnostyki jest też wykonanie badania USG tarczycy.
Według zasad racjonalnego żywienia, dieta osób z niedoczynnością tarczycy, powinna składać się z 4 do 5 posiłków, spożywanych regularnie. Ostatni posiłek należy zjadać na około 3 godziny przed snem. Taki rozkład posiłków w ciągu dnia gwarantuje utrzymanie właściwego tempa przemiany materii. Wśród najczęstszych błędów żywieniowych spotykanych w gabinecie dietetycznym zaliczyć można: bardzo nieuregulowany i chaotyczny sposób odżywiania, diety głodówkowe oraz bardzo jednostronne żywienie (oparte na kilku produktach).
Jadłospis powinien zawsze być indywidualnie dobrany do każdego pacjenta i uwzględniać współistniejące zaburzenia zdrowotne. Ze względu na bardzo często występującą w niedoczynności tarczycy nadwagę czy otyłość, bardzo ważne jest właściwe dobranie kaloryczności diety i dopasowanie jej do stylu życia i aktywności fizycznej.
Bardzo istotne w żywieniu jest jakość i ilość spożywanych przez nas produktów. Tarczyca nie będzie dobrze funkcjonowała ani na diecie bardzo bogatej, czy też ubogiej w węglowodany oraz tłuszcz. Spożywanie węglowodanów o wysokim indeksie glikemicznym, które znajdują się w słodyczach, wyrobach cukierniczych oraz wyrobach piekarniczych z rafinowanej mąki, a także dżemach, słodzonych jogurtach, napojach słodzonych i sokach sprzyja nadmiernemu odkładaniu tkanki tłuszczowej. Wyżej wymienionych produktów należy unikać, a węglowodany spożywać w postaci pełnoziarnistych produktów typu: pieczywo razowe, kasze, płatki owsiane, makarony pełnoziarniste, które dodatkowo obfitują w cenny dla pracy naszych jelit błonnik będący składnikiem wpływającym na spowolnienie przyswajania węglowodanów. Błonnik złagodzi pojawiające się zaparcia, daje uczucie sytości i dodatkowo wychwytuje związki toksyczne w jelitach. Ponadto frakcja rozpuszczalna błonnika redukuje stężenie całkowitego cholesterolu i frakcji LDL. Ważne, aby nie tylko jakość, ale także ilość węglowodanów w ciągu dnia była indywidualnie dobrana.
Częstym popełnianym błędem jest duże ograniczenie spożywanych w diecie tłuszczów. Sytuacja taka zaburza produkcję wielu hormonów, także pracę wątroby, co w konsekwencji wpływa na tarczycę. Ponadto należy zadbać o właściwą ilość tłuszczów oraz skomponowanie diety w taki sposób, aby stosunek kwasów tłuszczowych omega 3 do omega 6 był prawidłowy, ponieważ nadmierna ilość omega 6 wykazuje działanie prozapalne i niekiedy nasila dolegliwości. Głównym źródłem omega 3 będą ryby morskie, oraz w mniejszych ilościach olej lniany oraz oliwa z oliwek, czy olej rzepakowy.
Istotnym elementem diety jest także właściwa ilość pełnowartościowego białka. Wykorzystanie białka przez organizm wymaga dodatkowej ilości energii, która jest niezbędna do podwyższenia metabolizmu, co jest bardzo korzystne w przypadku obniżonej przemiany materii u osób chorych. Białko jest też substratem potrzebnym do syntezy hormonów tarczycy. Najlepszym źródłem tego składnika w diecie są produkty pochodzenia zwierzęcego takie jak mięso, ryby morskie, jaja.
Składniki mineralne – jak już wspomniano tarczyca ma zapotrzebowanie na szereg składników mineralnych. Nie prawidłowy sposób żywienia może doprowadzić do wyczerpania zapasów organizmu i zainicjować chorobę. W niedoczynności tarczycy często pojawiają się problemy z niedoborem żelaza. Dobrym źródłem łatwo przyswajalnego żelaza są produkty pochodzenia zwierzęcego typu wątroba, mięso czerwone, żółtka jaj. Przyswajalność żelaza poprawia się, gdy wzbogacimy posiłki w witaminę C oraz ograniczymy spożycie kawy.
W ostatnich czasach, coraz większą rolę w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy przypisuje się selenowi. Odkryto, że w tarczycy selen występuje w największej koncentracji i że jest to pierwiastek wchodzący w skład wielu enzymów biorących udział w metabolizmie hormonów tarczycy. Skutkiem niedoboru selenu może być zaburzona konwersja fT4 w fT3 (formę aktywną hormonu tarczycy). Selen znajdziemy w orzechach brazylijskich, a także skorupiakach i rybach oraz jajach. Prawidłowe działanie selenu jest możliwe jedynie wtedy, gdy zapewniona jest odpowiednia ilość jodu, ponieważ te dwa pierwiastki wzajemnie modyfikują swoją aktywność, a przez to mają wpływ na czynność tarczycy. Przyswajanie jodu z pożywienia mogą utrudniać produkty zawierające goitrogeny, należy do nich soja oraz warzywa krzyżowe (brokuły, kalafior, brukselka, kapusta, rzodkiewka, rzepak, jarmuż, gorczyca, rukola i chrzan). Soję najlepiej wyeliminować z diety, natomiast spożywanie pozostałych produktów ograniczyć i jeść je najlepiej w formie gotowanej. Nie jest konieczne całkowite ich eliminowanie, gdyż wykazują wiele właściwości prozdrowotnych. Z kolei zarówno nadmiar jak i niedobór jodu w organizmie może być czynnikiem wywołującym zapalenie tarczycy. Do głównych źródeł jodu zaliczymy owoce morza i ryby (szczególnie dorsz i halibut).
Pierwiastkiem który bierze bezpośredni udział w przemianie białek, tłuszczów i węglowodanów jest cynk. Ponadto uczestniczy on w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego i wykazuje właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Niewystarczająca ilość cynku w organizmie powoduje obniżenie tempa metabolizmu hormonów. Najbogatszymi źródłami tego pierwiastka w diecie są sery podpuszczkowe, jaja, kasza gryczana, pestki dyni, pieczywo pełnoziarniste, krewetki i mięso.
Niedobory witaminy D mają bardzo duże znaczenie w wyzwalaniu chorób tarczycy na tle autoimmunologicznym (Hashimoto). Uznaje się, że niski poziom tej witaminy sprzyja podwyższeniu ilości przeciwciał anty-TPO. Przyczynami niedoboru witaminy D3 jest eliminacja tłuszczu z diety oraz brak ekspozycji na słońce i stosowanie wysokich filtrów przeciwsłonecznych. Suplementacja odpowiednimi preparatami witaminy D3 w połączeniu z witaminą K2-MK7, skutecznie obniża poziom przeciwciał. Warto zadbać o jej przyjmowanie, szczególnie w okresie jesienno-zimowym.
Doniesienia naukowe wskazują na silne powiązanie chorób autoimmunologicznych z glutenem, dlatego w niektórych przypadkach zasadne jest ustalenie diety bezglutenowej. W przypadku chorób tarczycy, w szczególności Hashimoto, należy również rozważyć eliminację kazeiny, która wykazuje duże zdolności antygenowe. W podjęciu decyzji o jakichkolwiek eliminacjach pomocne są informacje zebrane w czasie wywiadu, wyniki testów na nietolerancje pokarmowe oraz zalecenia lekarza endokrynologa.
Podsumowując, w diecie osoby chorującej na niedoczynność tarczycy bezwzględnie należy wyeliminować wszystko, co przetworzone i spożywać produkty w ich pierwotnej formie. Zamiast słodyczy i słodzonych napojów sięgać po owoce i orzechy i wodę mineralną. Fast foody i dania w postaci gotowych posiłków z paczki najlepiej zastąpić samodzielnie przygotowanymi potrawami opartymi na warzywach, pełnoziarnistych kaszach i pełnowartościowym białku. Należy być świadomym konsumentem i dokładnie czytać etykiety i wybierać te produkty, które mają możliwie jak najkrótszy skład, bez trudnych do rozszyfrowania składników. Obok dobrze zbilansowanej, zdrowej diety, nieodzownym elementem prozdrowotnego zachowania jest właściwa długość snu, regularna aktywność fizyczna oraz ograniczenie stresu.
Dietetyk Tczew Dietetyk Malbork Dietetyk Gdynia
Bibliografia:
1.Zakrzewska E.,Zegan M., Michota-Katulska E.: Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto; Bromat. Chem. Toksykol. – XLVIII, 2015, 2, str. 117 – 127
2. Drutel A., Archambeaud F., Caron P.:Selenium and the thyroid gland: more good news for clinicians. Clin. Endocrinol., 2013; 78: 155-164.
3. Zieleniewski J.:Choroby tarczycy. w: Zarys endokrynologii klinicznej. red. Pawlikowski M. Wyd.PZWL, Warszawa, 1996; 68-103.
4. Mazokopakis E.E., Papadomanolaki M.G., Tsekouras K.C., Evangelopoulos A.D., Kotsiris D.A., Tzortzinis A.A.: Is vitamin D related to pathogenesis and treatment of Hashimoto's thyroiditis?, Hell J. Nucl Med. 2015 Sep-Dec;18(3):222-7
5. Fruzza A.G., Demeterco-Berggren C., Jones K.L.: Unawareness of the effects of soy intake on the management of congenital hypothyroidism. Pediatr, 2012 Sep; 130(3): e699-702
6. Wollny-Krekora K.:Niedoczynność tarczycy a otyłość. Forum Zab. Metabol., 2010; 1: 63-65
Twój komentarz